Bepalen grote uitvinders de geschiedenis?

In het kader van de Maand van de Geschiedenis geeft de bekende historicus Herman Pleij op uitnodiging van VLAM een lezing, waarin hij op eigen wijze invulling geeft aan het thema Eureka!.

Eureka (‘Ik heb het gevonden’) luidde een gemakzuchtige geschiedschrijving in.

Doordat Archimedes zat te spelen in bad met het op en neer bewegen van zijn hand in het water, zou hij de zwaartekracht ontdekt hebben. Had hij gewoon liggen dommelen, dan liepen we nu nog rond op sandalen en in witte gewaden.

Laurens Janszoon Coster wandelde in de vijftiende eeuw graag met zijn kinderen in de Haarlemmerhout. Eens sneed hij de letters van hun namen uit boomschors. Die vielen op de grond, hun vader trapte erop en zou vast Eureka hebben geroepen als hij het Grieks machtig was geweest: hij had de boekdrukkunst uitgevonden!

Kan één mens de wereld ingrijpend veranderen? De naam van de kernfysicus Oppenheimer is met de atoombom verbonden – had hij maar een andere studie gekozen…

Deze weinig diepgaande denkwijze staat bekend als de ‘Cleopatra’s neustheorie’. Was zij voor Marcus Antonius niet zo onweerstaanbaar geweest door haar fraaie neus, dan spraken we nu in Europa nog allemaal Latijn. Door zijn zinsbegoocheling was het Romeinse Rijk immers te gronde gegaan.

Substantiële vernieuwingen komen niet spontaan uit de lucht vallen, maar dienen zich eerder aan als proces dan als gebeurtenis. Toch blijft het zeer gewild om grote uitvinders aan te wijzen en te bekronen met Nobelprijzen. Het kan namelijk moeilijk ontkend worden dat zij het nieuwe een bepaald accent gegeven hebben. En komt daar het onverwoestbare geloof in de maakbaarheid van de wereld niet bij? Moet langs die weg niet het wereldraadsel opgelost worden? Mogelijk helpt de overtuiging dat je met één vondst steenrijk kunt worden daarbij ook een handje? Misschien is dat laatste wel heel erg ‘Nederlands’. Op de wereldranglijst voor patentaanvragen ter bescherming van uitvindingen neemt Nederland de tweede (!) plaats in…

Herman Pleij (1943) combineert literatuur en historie, zoals in zijn boek Met een scheef oog. Tijdsbeelden aan de hand van mijzelf (2022). Hij schenkt in de lezing aandacht aan de trend dat de literatuur feitelijkheid gebruikt, waardoor de grenzen tussen feit en fictie lijken te vervagen, en aan het literaire karakter van steeds meer historische studies. Hij  is een emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde, gespecialiseerd in de middeleeuwse literatuur.

De lezing van Herman Pleij vindt plaats op zondag 29 oktober in de Cellebroederskapel, Brusselsestraat 58, van 14.30 tot 16.00 uur. Na afloop is er boekverkoop met signeersessie.

De entreeprijs is € 10,-.

Reserveren via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Betalen: NL05 RABO 0361 9223 88